Ákvörðunin felur í sér að nemendum í 9. bekk er ekki skylt að taka könnunarprófin, heldur hafi þeir val um próftöku. Í samræmi við fréttatilkynningu ráðuneytisins er heildstæðri rafrænni fyrirlögn prófanna aflýst en nemendum 9. bekk er hins vegar gefið val um að taka könnunarpróf í stærðfræði, ensku og íslensku. Sjá neðar nánari upplýsingar um íslenskuprófið. 

Mælt er með að skólar eigi samtal við nemendur og forsjáraðila um próftökuna. Mikilvægt er að virða sjónarmið nemenda við ákvörðun um próftöku.

Eftirfarandi eru níu skref í fyrirlögn samræmdra könnunarprófa á pappír í 9. bekk 2021.  

1. Skóli tilkynnir Menntamálastofnun eftirfarandi á [email protected]:  

1. Fyrirhugaða prófdaga (á tímabilinu frá 17. mars til 30. apríl) 
2. Hvaða námsgrein verður prófað úr á hverjum prófdegi 
3. Áætlaðan fjölda nemenda sem mun fara í hvert próf (ekki nöfn nemenda) 
4. Hvort skóli prenti prófin eða vilji fá send eintök á pappír (ath. fimm daga sendingartíma) 
5. Ef enginn nemandi skólans hyggst taka könnunarprófin 

2. Menntamálastofnun mun í framhaldi: 

1. Staðfesta móttöku póstsins frá skóla 
2. Senda öllum skólum leiðbeiningar um tengingu við Teams-svæði, þar sem eftirfarandi gögn er að finna:  
   1. prófhefti og svarblöð  
   2. hljóðskrár – vegna nemenda með stuðningsúrræði 
   3. leiðbeiningar um fyrirlögn könnunarprófa á pappír (sjá einnig hér á eftir) 
   4. leiðbeiningar fyrir þá sem sitja yfir prófi 
   5. leiðbeiningar til upplestrar við upphaf prófs 
   6. Senda skóla útprentuð prófhefti og svarblöð, hafi skóli beðið um slíkt
   7. Senda skóla nemendalista  

3. Skóli leggur prófin og svarblöðin fyrir nemendur á prófdögum og fer eftir leiðbeiningum um fyrirlögn prófa á pappír.  

4. Að próftöku lokinni tekur skóli afrit af svarblöðum nemenda (til að fara yfir síðar með nemendum).  

5. Skóli sendir Menntamálastofnun svarblöð nemenda (frumrit) í rekjanlegum pósti. Póstinn skal merkja „SKP 2021 - 9. bekkur“. Menntamálastofnun greiðir póstburðargjald.  

6. Skóli setur prófhefti og afrit af svarblöðum nemenda í læsta geymslu og geymir þar til einkunnir hafa borist nemendum og forsjáraðilum.  

7. Menntamálastofnun fær svarblöð frá skólum, hefur úrvinnslu einkunna og skilar þeim í Skólagátt. 

8. Skóli sækir einkunnir í Skólagátt og afhendir nemendum. Kennurum er velkomið að fara yfir prófhefti með nemendum eftir að einkunnir hafa verið birtar. Ekki má afhenda nemendum prófin enda er innihald þeirra trúnaðarmál.  

9. Í lok apríl, eða þegar allir skólar hafa lokið fyrirlögn prófanna, mun Menntamálastofnun taka saman skýrslu um framkvæmdina. 

 

Skólastjórnendur útfæra fyrirlögn prófanna eins og best hentar miðað við aðstæður á hverjum stað að teknu tilliti til reglna um fyrirlögn. Athugið að prófin og innihald þeirra eru trúnaðarmál.  

 

Ef spurningar vakna eða þörf er á frekari upplýsingum, sendið póst á [email protected]

Prófin verða lögð fyrir á pappír. Mikilvægt er að skólar undirbúi fyrirlögnina vel. Rétt að minna á að þetta er könnunarpróf.

Fyrirlagnartímabil verður frá 17. mars til 30. apríl. Skólastjórnendur ákveða hvaða daga prófin verða haldin í skólanum. Einnig ákveða skólastjórnendur hvaða námsgrein verður á hverjum prófdegi. Tekið er fram að þeir sem ætla að fara í hvert próf innan skólans verða að gera það á sama tíma í skólanum.

Gott er að Menntamálastofnun fái upplýsingar um áætlaðan fjölda nemenda sem mun taka hvert próf. Það mun auðvelda framkvæmd og skipulag. 

Hver skóli mun fá sendan tengil til að prenta prófin út en einnig geta skólar óskað eftir því að Menntamálastofnun afhendi skólanum prentuð eintök af prófunum. Ef skóli vill fá prentuð eintök prófanna og svarblöð frá Menntamálastofnun þarf að vera fimm daga svigrúm til að unnt sé að senda prentuð próf og svarblöð til skólans. 

Skólar eru beðnir um að tilkynna Menntamálastofnun um próftöku nemenda sinna. Skólar eru hvattir til að senda Menntamálastofnun eftirfarandi upplýsingar á netfangið: [email protected]: 

1. Hvaða daga skóli hyggst leggja próf fyrir og í hvaða námsgreinum. Allir nemendur sem hafa valið að þreyta prófið geri það á sama tíma í tiltekinni námsgrein.
2. Áætlaður fjöldi nemenda í próftöku. 
3. Hvort skóli vilji fá tengil á prófin til útprentunar eða að fá send útprentuð eintök frá Menntamálastofnun. 

Að lokinni fyrirlögn eru svarblöð prófanna ásamt lista með nöfnum þeirra sem tóku prófið send til Menntamálastofnunar í rekjanlegum pósti. Í framhaldi mun stofnunin vinna niðurstöður prófanna og birta einkunnir í Skólagátt. 

Það verða ekki gefnir út prófkóðar. Í fyrirlögn á pappír fá nemendur svarblöð þar sem þeir skrá nafn, kennitölu, bekk og skóla. 

Skólar fá aðgang að hljóðskrám með upplestri. Skólinn hefur umsjón með því að þeir nemendur sem þurfa upplestur í prófum fái slíkan upplestur. Rétt er að ítreka að öll próf og prófgögn eru trúnaðarmál. Óheimilt er að dreifa prófgögnum og þeim þarf öllum að eyða að loknu fyrirlagnartímabili, að undanskildu svarblaði nemandans. 

Nemendur, að höfðu samráði við forsjáraðila, taka ákvörðun um hvort þeir vilji fara í próf og láta skólastjórnendur vita. Skóli tilkynnir Menntamálastofnun áætlaðan fjölda próftakenda en ekki nöfn einstakra nemenda. Að prófi loknu sendir skóli svarblöð og nafnalista þeirra nemenda sem fóru í prófið til  Menntamálastofnunar í rekjanlegum pósti.

Allir nemendur sem taka könnunarprófin fá einkunnir úr prófunum sem verða aðgengilegar í Skólagátt innan fjögurra vikna eftir próftöku.

Það verður gefin hæfnieinkunn og framfarastuðull. Fyrirkomulag einkunna og endurgjafar til nemenda verður með sama hætti og síðustu ár.

Nemendur hafa val um hvort þeir taka íslenskuprófið. Þeir nemendur sem luku prófi í íslensku með fullnægjandi hætti ættu ekki að þreyta prófin að nýju (sjá annan lið hér sem útskýrir einkunnagjöf). 

Kjósi nemendur að þreyta íslenskuprófið aftur gildir einkunnin úr síðara prófinu.

Við skoðuðum nokkra nemendur sem fengu samskonar skilaboð þegar þau lokuðu sínu prófi. Í þeim tilvikum sem hafa verið metin skiluðu svörin sér inn í prófakerfið. Það voru um 3.500 nemendur sem luku prófi og sendu það inn af þeim 4.200 sem voru skráðir í prófið. Nú er Menntamálastofnun að vinna úr þessum niðurstöðum og setja niðurstöður (einkunnir prófanna) inn í Skólagátt. Þegar einkunnir liggja fyrir geta nemendur, forsjáraðilar og skóli tekið ákvörðun um hvort nemandi vilji taka prófið aftur.  

 

Í samræmi við ákvörðun ráðuneytisins þykir rétt að nemendur sem luku íslenskuprófinu fái að sjá sína niðurstöðu og geti haft hana til hliðsjónar þegar þeir, forsjáraðilar og skóli ákveða hvort þeir taki íslenskuprófið. Menntamálastofnun stefnir að því að senda skólum einkunnir úr íslenskuprófinu fyrir 17. mars. Nú er verið að vinna einkunnir en líklegt er að þær verði settar fram með fyrirvara, þar sem próftaka var ófullnægjandi hjá sumum nemendum. 

Ekki er að fullu vitað hvað olli biluninni og þjónustuaðili hefur ekki útskýrt með fullnægjandi hætti orsök hennar. Prófið sem nú var lagt var fyrir uppbyggt á sama hátt og prófin 2019 og 2020, og auk þess var uppsetning hugbúnaðar og vélbúnaðar sú sama. Búið er að leggja samræmd könnunarpróf fyrir í sjö skipti árin 2019 og 2020 án þess að alvarlegur vandi hafi komið upp. Snemma í ferlinu jókst álag þar sem nemendur reyndu að endurræsa prófin. Þetta olli því að svokallaður RIAK gagnagrunnur, sem keyrir eins og háhraða flýtiminni til að halda utan um próftökur og til að verja undirliggjandi venslaðan gagnagrunn fyrir álagi, fær á sig fleiri fyrirspurnir en hann ræður við. Þetta leiðir til þess og hefur þær afleiðingar að gagngrunnur hættir að geta svarað í tiltekin tíma. Menntamálastofnun þarf að fá betri rótargreiningu á vandanum og markvissari úrlausnir frá þjónustuaðilanum svo unnt sé að nýta prófakerfið án vandkvæða. Þjónustuaðila hefur ekki enn tekist að endurframkalla þetta vandamál með álagsprófunum. Því er ekki hægt að treysta því að prófakerfið virki við núverandi aðstæður.

Aðalnámskrá grunnskóla 2011 setur fram áherslur í námi nemenda sem snúa að hæfni. Hæfni felur í sér þá þekkingu og leikni sem stefnt er að nemendur nái valdi á með námi sínu. Í aðalnámskrá grunnskóla eru viðmið um hæfni sett fram fyrir 4., 7. og 10. bekk. Matsviðmið sem lýsa að hvaða marki nemendur hafa vald á hæfni námsgreina voru sett fyrir 10. bekk árið 2013. Sambærileg matsviðmið hafa verið birt fyrir 4. og 7. bekk.

Samfara áherslu á hæfni breytist birting einkunna á samræmdum könnunarprófum, hæfnieinkunn tekur við af samræmdri einkunn. Hæfnieinkunn byggir á matsviðmiðum aðalnámskrár. Hæfnieinkunn vísar til þess að hvaða marki frammistaða nemandans endurspeglar vald á hæfni námgreinar þar sem bókstafirnir A., B eða C vísa til matsviðmiða aðalnámskrár sem lýsa stigvaxandi valdi á hæfninni. Einkunnin D er gefin þegar nemandi nær ekki matsviðmiði C. Hæfnieinkunn er því byggð á lýsingu á þeirri hæfni í námsgrein sem nemandi hefur á valdi sínu.

Einkunnablöð nemenda í 4., 7. og 9. bekk á samræmdum könnunarprófum birta nú eftirfarandi hluta með upplýsingum sem prófin veita:

Hluti 1: Vægi sýnir hlutfallslegt vægi þátta námsgreinanna í einkunninni.

Hluti 2: Raðeinkunn sýnir stöðu nemandans miðað við árganginn í heild.

Hluti 3: Hæfnieinkunn segir að hvaða marki nemendur hafa náð matsviðmiðum aðalnámskrár grunnskóla. Hæfnieinkunn er einkunn sem gefin er í bókstöfunum D, C, C+, B, B+ og A. 

• A einkunn: Framúrskarandi hæfni og frammistaða í námi með hliðsjón af matsviðmiðum námsgreinar eða námssviðs.
• B einkunn: Góð hæfni og frammistaða í námi með hliðsjón af matsviðmiðum námsgreinar eða námssviðs.
• C einkunn: Sæmileg hæfni og frammistaða í námi með hliðsjón af matsviðmiðum námsgreinar eða námssviðs.
• D einkunn: Hæfni og frammistöðu í námi ábótavant með hliðsjón af matsviðmiðum námsgreinar eða námssviðs.

 

Hluti 4: Staða sýnir nánari frammistöðu nemandans innan hæfnieinkunnar B eða C. Með þessum einkunnum fylgja nánari upplýsingar, þar er einkunnum raðað frá B1 til B4 og C1 til C4. Þarna þýðir 1 að nemandi er í neðsta fjórðungi þeirrar einkunnar og 4 þýðir að nemandi er í efsta fjórðungi. Eftirfarandi er lýsing á því hvað felst í upplýsingum um stöðu nemenda.

• C1 - er neðst eða neðarlega á C-færnistiginu.
• C2 - er um eða neðan við miðju á C-færnistiginu
• C3 - er um eða ofan við miðju á C-færnistiginu
• C4 - er ofarlega eða efst á C-færnistiginu. Hann fær C+ einkunn
• B1 - er neðst eða neðarlega á B-færnistiginu.
• B2 - er um eða neðan við miðju á B-færnistiginu
• B3 - er um eða ofan við miðju á B-færnistiginu
• B4 - er ofarlega eða efst á B-færnistiginu. Hann fær B+ einkunn

 

Hluti 5: Umsögn um mismun í frammistöðu á orða- og talnadæmi útskýra hvort nemandi sýnir mun á færni í orðadæmum og talnadæmum í stærðfræði. Ef þessi liður er auður þá er enginn munur. Aðeins kemur texti ef munur er til staðar hjá nemandanum.

• Reikningur og aðgerðir - Unnið er með grunnaðgerðirnar fjórar (plús, mínus, margföldun og deiling), tugakerfið og fl.. Metin er hæfni t.d. í röð aðgerða, að taka til láns, að geyma og fl.. Metin er hæfni í beitingu grunnaðgerða við útreikning út frá upplýsingum úr texta.
• Rúmfræði og mælingar - Unnið með rúmfræði hugtök (t.d. lengd, þyngd, ummál flatarmál, tími horn og fl.) , algengar reikniaðgerðir rúmfræðinnar (t.d. hornasumma, ummál, flatarmál og fl.) og metrakerfið að breyta um einingar (t.d. sentímetrar yfir í metra, kíló yfir í grömm). Metin er hæfni til að vinna með upplýsingar úr texta í dæmum sem krefjast hæfni í rúmfræði.
• Tölur og talnaskilningur - Unnið með tölfræði(t.d. hlutföll, líkur, talnasöfn og fl.), lestur á myndritum og töflum, skilning á talnahugtakinu, stórar og litlar tölur. Metin er hæfni til að vinna með upplýsingar úr texta í dæmum sem krefjast hæfni í Tölum og talnaskilningi.

 

Hluti 6: Umsögn um framfarir sýnir breytingu á stöðu nemenda innan síns árgangs á milli 4. og 7. bekkjar eða milli 7. bekkjar og 9. bekkjar. Meginþorri nemenda fá umsögnina "framfarir svipaðar og almennt gerist á landsvísu" enda er almennt stöðugleiki í frammistöðu nemenda milli ára. Tíu til fimmtán prósent nemenda fá umsögn um að framfarir hafi verið minni eða meiri en almennt gerist. 

Hlutverk og markmið samræmdra könnunarprófa er í raun margþætt. Í lögum um grunnskóla, aðalnámskrá og reglugerð er fjallað um námsmat og samræmd könnunarpróf. Í 3. gr. reglugerðar nr. 173/2017 segir:

„Tilgangur samræmdra könnunarprófa í grunnskólum er að:

1. athuga, eftir því sem kostur er, að hvaða marki hæfniviðmiðum aðalnámskrár í við­kom­andi námsgrein eða námsþáttum hafi verið náð,
2. vera leiðbeinandi um áherslur í námi einstakra nemenda,
3. veita nemendum, foreldrum, skólum og menntayfirvöldum upplýsingar um námsárangur og námsstöðu nemenda,
4. veita upplýsingar um hvernig einstakir skólar og skólakerfið í heild stendur í þeim náms­greinum og námsþáttum sem prófað er úr.

Niðurstöður prófa skulu nýttar við skipulag náms og kennslu nemenda að því marki sem kennarar eða skólastjórnendur telja gagnlegt og taka tillit til réttmætra óska nemenda og foreldra þeirra um slíkt. Menntamálastofnun skal nýta niðurstöður prófa til að stuðla að umbótum og þróun í skóla­starfi.“

Eins og hér kemur fram er samræmdum könnunarprófum ætlað að vera leiðbeinandi um áherslur í námi einstakra nemenda og veita menntayfirvöldum upplýsingar.

Niðurstöður samræmdra könnunarprófa eru eingöngu aðgengilegar nemandanum sjálfum, forsjáraðilum hans og kennaranum.

Samræmd könnunarpróf meta ólíka námsþætti en þau meta ekki alla þætti. Til dæmis metur íslenskuprófið málnotkun, lesskilning og fleiri þætti sem veita vísbendingu um hvort kennslan hafi skilað árangri. Í hverju prófi er ákveðinn fjöldi prófatriða úr hverjum námsþætti sem gefur vísbendingu um námsstöðu nemandans í þeim þætti sem verið er að prófa úr í því fagi. Prófið veitir ekki heildarmynd af námslegri stöðu viðkomandi en er einn af mörgum þáttum sem geta byggt upp mynd af námsstöðu nemandans. Þannig fær nemandinn niðurstöðu úr hverjum námsþætti og fær til dæmis einhvern samanburð við árangur jafnaldra sinna (með raðeinkunn). Skólar fá, eftir að prófum lýkur, upplýsingar um árangur síns skóla í viðkomandi námsgreinum sem birtar eru í sérstökum skýrslugrunni (skyrslur.mms.is). Þar birtist árangur hvers skóla miðað við meðaltal alls árgangsins á öllu landinu. Ávallt er um að ræða niðurstöður heildarinnar (þ.e. skólanna). Aldrei árangur hvers og eins nemanda. 

Samkvæmt 39. gr. grunnskólalaga nr. 91/2008 skal mennta- og menningarmálaráðuneytið standa fyrir samræmdu námsmati í grunnskólum með því að leggja fyrir samræmd könnunarpróf. Í lögunum segir að leggja eigi fyrir samræmd könnunarpróf í íslensku og stærðfræði fyrir 4. og 7. bekk grunnskóla en nemendur á unglingastigi skuli þreyta samræmd könnunarpróf í íslensku, stærðfræði og ensku. 

Samkvæmt lögum um samræmd könnunarpróf er tilgangur þeirra að athuga hvernig hæfnimarkmiðum aðalnámskrár hefur verið náð, vera leiðbeinandi um áherslur í námi einstakra nemenda, veita upplýsingar um námsárangur og námsstöðu nemenda og veita upplýsingar um skólakerfið í heild í ákveðnum námsþáttum.

Nánari útfærslu á samræmdum könnunarprófum er hægt að sjá í reglugerð um fyrirkomulag og framkvæmd samræmdra könnunarprófa í grunnskóla nr. 173/2017. Með reglugerðinni er ákveðið að samræmd könnunarpróf í 4. og 7. bekk fari fram að hausti (september/október) en prófin í 9. bekk fari fram að vori (mars). 

Mennta- og menningarmálaráðuneytið hefur falið Menntamálastofnun umsjón með gerð og framkvæmd samræmdra könnunarprófa eins og nánar er kveðið á um í fyrrgreindri reglugerð. 

Raðeinkunn gefur til kynna stöðu nemenda í hverjum árgangi fyrir sig og segir til um hvernig nemandi stendur miðað við aðra nemendur í sama árgangi. Þessi einkunn er samanburðarhæf milli ára og milli námsgreina. Nemandi sem fær raðeinkunnina 60 stendur sig jafn vel eða betur en 60% árgangsins.

Samræmd könnunarpróf reyna á kunnáttu, hæfni og leikni nemenda í íslensku, ensku og stærðfræði. Prófin eru samin út frá matsviðmiðum aðalnámskrár en horfa einnig til hæfniviðmiða hennar.

Spurningar í prófunum eru búnar til af reyndum kennurum og sérfræðingum í prófagerð. Allar spurningar prófsins eru byggðar á námsmarkmiðum sem eru tilgreind í aðalnámskrá. Aðalnámskrá leggur áherslu á kunnáttu, hæfni og leikni nemenda en ekki ákveðin afmörkuð efnisatriði. Þannig er ekki gefinn út sérstakur listi af atriðum heldur lögð fram fjölbreytt próf sem reyna á ólíka kunnáttu, hæfni og leikni. Rétt er að taka fram að námshraði einstakra nemenda er breytilegur og hæfni mismunandi.

Þess vegna byggjast könnunarprófin á prófatriðum sem gefa nemendum með mismikla færni tækifæri til að sýna hvað í þeim býr, atriði sem spanna fjölbreytileg viðfangsefni og eru ólík að þyngd. Í prófunum verða bæði létt prófatiði og erfið prófatriði, sem reyna á fjölbreytta færni nemenda og henta nemendum með ólíka getu. Ekki er notast við spurningar sem reyna á utanbókarlærdóm og beinar þekkingarspurningar. 

Samræmt könnunarpróf í íslensku metur getu og hæfni nemanda til að skilja texta sem hann les og metur færni hans í notkun íslensks máls. Prófið reynir á skilning nemandans á atriðum er fram koma í textanum, bæði með beinum og óbeinum hætti. Einnig reynir á getu hans til að greina framvindu textans og hlutverk afmarkaðra hluta hans, finna markmið höfundar með textanum og skoðanir hans, greina stílbrigði og eiginleika textans. Jafnframt mun reyna á skilning nemandans á málinu, bæði með verkefnum tengdum textum og stökum prófatriðum.

Samræmt könnunarpróf í ensku metur getu og hæfni nemanda til að skilja ritaðan texta á ensku. Prófið reynir á skilning nemandans á efnisatriðum textans, bæði með beinum og óbeinum hætti. Einnig reynir á getu hans til að greina framvindu textans og hlutverk afmarkaðra hluta hans og þær skoðanir sem fram koma í textanum. Jafnframt mun reyna á málnotkun og orðskilning í prófinu. Könnunarprófin í ensku eru einungis lögð fyrir á unglingastigi.

Samræmt könnunarpróf í stærðfræði metur getu og hæfni nemanda til að kljást við og leysa viðfangsefni á sviði almennra reikningsaðferða, hlutfalla og prósenta, mynsturs og algebru og rúmfræði í ólíkum viðfangsefnum. Verkefnin eru ýmist fjölval eða opin og reyna á að nemendur sýni vald á grunnatriðum, geti unnið með flóknari stærðfræðileg viðfangsefni og hafi gagnrýnt hugarfar gagnvart viðfangsefnum stærðfræðinnar.

Á vef Menntamálastofnunar er hægt að sjá kynningarpróf og önnur próf. Þar má sjá dæmi um innihald samræmdra könnunarprófa. 

Í aðalnámskrá grunnskóla, sjá auglýsingu nr. 760/2011, ásamt síðari breytingum, sbr. auglýsingar nr. 838/2015 og nr. 894/2016, kemur fram að námsmat í hverri námsgrein er í höndum viðkomandi kennara skv. nánari leiðsögn í námskránni og skólanámskrá viðkomandi skóla.

Samkvæmt 3. mgr. 27. gr. laga um grunnskóla nr. 91/2008 eiga nemendur og foreldrar þeirra rétt á upplýsingum um niðurstöður námsmats, matsaðferðir og matstæki, þar með talið að skoða metin verkefni og prófúrlausnir. Þá segir að þeir eigi jafnframt rétt á munnlegum skýringum á námsmati og að niðurstaða námsmats sæti endurskoðun innan grunnskólans. Tekið er fram að slík endurskoðun teljist ekki ígildi stjórnsýslukæru í skilningi stjórnsýslulaga. Í 1. mgr. 47. gr. laganna segir að ákvarðanir um réttindi og skyldur nemenda sem teknar eru á grundvelli laganna séu kæranlegar til ráðherra. Frá þeirri meginreglu er gerð sú undantekning í 2. mgr. 47. gr. laganna að ákvarðanir um námsmat sæta ekki kæru til ráðherra. Hvorki endurskoðunarheimild 3. mgr. 27. gr. né almenn kæruheimild 1. mgr. 47. gr. laganna eiga þó við um samræmt námsmat þar sem framkvæmd samræmdra könnunarprófa er á hendi ráðherra.

Af lestri ákvæða 39. gr. grunnskólalaga um samræmt námsmat, reglugerðar um fyrirkomulag og framkvæmd samræmdra könnunarprófa í grunnskóla, nr. 173/2017 og aðalnámskrá grunnskóla má draga þá ályktun að niðurstöður samræmdra könnunarprófa hafi engin áhrif á niðurstöður almenns námsmats skv. 27. gr. grunnskólalaga og veiti engin sérstök réttindi t.d. til frekara náms, þótt þau kunni á hinn bóginn að vera meðal þeirra gagna sem nemandi getur látið fylgja með umsókn sinni um skólavist í framhaldsskóla, sbr. 4. mgr. 2. gr. reglugerðar nr. 1150/2008.

Samræmd könnunarpróf hafa engu að síður þann tilgang að veita nemendum endurgjöf um stöðu þeirra í viðkomandi námsgrein, með það að markmiði að nemendur eigi þess kost að bæta námsárangur sinn fyrir lok grunnskóla. 

Almennt má segja að meginþorri þess námsmats sem fram fer í grunnskólum sé í höndum kennara í hverjum bekk eða skóla fyrir sig. Námsmatið er breytilegt frá einum skóla til annars, oft er það breytilegt milli kennara innan skóla, frá einu ári til annars og að auki er umgjörð þess, umfang, fyrirgjöf og framkvæmd mjög breytileg. Líta má á þetta sem innra námsmat skóla. Kostirnir við innra námsmat eru sveigjanleiki, til dæmis er unnt er að sníða það eftir þörfum, nemendahóp, áherslum og efnistökum hverju sinni og fleiri þáttum. Ókostirnir eru að niðurstöður matsins eru ekki sambærilegar hjá nemendum í ólíkum skólum eða milli námsgreina. Í aðalnámskrá er lögð áhersla á að námsmat sé fjölbreytt og endurgjöf til nemenda byggist á mismunandi aðferðum, til dæmis munnleg verkefni, verkleg, skrifleg, myndræn, stuttar afmarkaðar æfingar, einstaklingsverkefni, hópverkefni, verkefnamöppur, rafræn verkefni, próf og fleira.

Samræmd könnunarpróf eru í raun lítill hluti af því heildarnámsmati sem fram fer í skólum og mikilvægt að nálgast prófin með því hugarfari. Samræmd könnunarpróf eiga að meta hæfni og færni nemenda í samræmi við aðalnámskrá. Ennfremur liggur fyrir að samræmd könnunarpróf meta einungis ákveðna þætti í aðalnámskrá en ekki alla þá námsþætti sem eru tilgreindir þar. Til dæmis er ekki verið að meta hlustun, sköpun og ýmsa aðra mikilvæga námsþætti. Samræmd könnunarpróf gegna hlutverki svokallaðs ytra námsmats en megintilgangur þess er að fá fram niðurstöður um stöðu nemenda sem eru sambærilegar milli skóla og yfir tíma. Meginforsendur fyrir námsmati eru að inntak prófanna byggist á aðalnámskrá grunnskóla í hverri námsgrein, allir nemendur þreyti sambærileg próf með sama inntaki, við sambærilegar aðstæður og að prófin séu sambærileg milli ára. Styrkur könnunarprófanna felst í því að meta hæfni nemenda með sama hætti og við sambærilegar aðstæður sem gerir þeim kleift að draga fram ákveðið sjónarhorn á stöðu nemenda sem námsmat skóla getur ekki veitt og eru því mikilvæg viðbót við fjölbreytileika námsmats í grunnskólum.

Flestir telja að bæði innra og ytra námsmat þurfi að vera til staðar svo nemendur, foreldrar og kennarar fái góða endurgjöf um það hvernig nemandanum gengur í náminu.

Hér áður fyrr var bara lagt fyrir eitt próf og það próf var ákveðið lokapróf í 10. bekk, sem síðan var notað sem ákveðið gagn við inntöku í framhaldsskóla. Þetta á ekki við lengur. 

Kynningarpróf eru próf í fullri lengd (þ.e. með sama fjölda prófatriða og samræmd könnunarpróf) sem finna má á heimasíðu Menntamálastofnunar. Tilgangur þeirra er að kynna fyrir nemendum, foreldrum, kennurum og öðrum hvernig rafræn próftaka virkar. Kynningarprófið gerir nemendum kleift að kynnast prófakerfinu fyrir prófdagana þannig að þeir geti æft sig í rafrænni próftöku, viti hvað þeir eigi í vændum, hvernig innskráningin í prófið virkar og fleira. Jafnframt er gagnlegt fyrir kennara að skrá sig inn í kynningarprófið, m.a. til að sjá hvernig innskráningarferlið er, hvernig veflás og prófakerfið virkar í heild sinni. Hafa ber í huga að tilgangur kynningarprófa er ekki að undirbúa nemendur efnislega fyrir samræmdu könnunarprófin. Þetta var gert í fyrsta skipti í febrúar 2018 og hefur því verið vel tekið. Farið var inn í kynningarprófið um það bil 11.000 sinnum fyrir samræmdu könnunarprófin í mars sama ár. Þetta er í raun gamalt próf sem hefur verið sett inn í rafræna prófakerfið.

Könnunarpróf er próf sem lagt er fram í skólum til að kanna stöðu nemenda, meta hvort markmiðum náms hefur verið náð og fleira í þeim dúr. Til að hjálpa nemanda við nám er mikilvægt að vita hvar hann stendur, ákveða íhlutun og móta kennsluaðferðir í samræmi við styrkleika og veikleika nemandans.

Samræmd könnunarpróf eru próf sem ná yfir stærri hóp (heilu árgangana) og eru lögð fyrir við sambærilegar aðstæður. Samræmd könnunarpróf eru almenns eðlis og ná yfir almenna færni. Þau taka ekki mið af stöðu einstakra nemenda, yfirferð á námsefni í einstökum skólum eða aðstæðubundnum þáttum í skólum.

Sýnispróf eru próf sem í eðli sínu eru alveg eins og prófið sem lagt var fyrir. Þau eru útbúin þar sem ekki má birta eða gera samræmdu könnunarprófin opinber. Þar er hægt að sjá á hvaða matsviðmið hvert og eitt prófatriði reynir og útskýringu á hvaða hæfni spurningin reynir á. Nemendur og foreldrar sjá þannig hvort nemandinn hefur náð þeirri hæfni sem hver og ein spurning prófar. Mörgum finnst gott að skoða sýnisprófin og sjá hvernig nemandinn svaraði, þar sem þar birtast raunveruleg svör nemenda (rétt, rangt, ekki svarað) þótt það séu einungis sambærileg prófatriði (prófspurningar) sem þar birtast en ekki spurningarnar úr prófinu sjálfu.

Inntaka nýnema í framhaldsskóla byggist fyrst og fremst á þeim einkunnum sem nemendur fá við lok 10. bekkjar í grunnskólum. Um er að ræða námsmat sem framkvæmt er af skólum og sveitarfélögum.

Samkvæmt reglugerð nr. 1199/2016 er framhaldsskólum heimilt að taka mið af viðbótargögnum sem nemandi kýs að senda með umsókn sinni.

Þannig eru niðurstöður samræmdra könnunarprófa almennt ekki sendar með þegar sótt er um framhaldsskóla. Ennfremur er mikilvægt að átta sig á því að samræmd könnunarpróf fara fram í 9. bekk og eru ekki hluti af lokaeinkunn 10. bekkjar úr grunnskóla. Það er rétt að námsmat og próf í 10. bekk geta valdið nemendum áhyggjum og það er krefjandi tilhugsun að niðurstaða prófanna í 10. bekk ákvarði möguleika nemendans til að sækja um framhaldsskóla. Almennt virðast grunnskólar standa vel að þessu námsmati. Nemendum og foreldrum er bent á að ræða við skóla sinn og sveitarfélagið um námsmat í 10. bekk og hvernig einkunnir þaðan fara til framhaldsskólans.

Umtalsverð breyting var gerð á samræmdum könnunarprófum á árunum 2008-2009 þegar grunnskólalög voru endurskoðuð.

Prófunum var fækkað úr sex í þrjú, ákveðið var að þau yrðu ekki lokapróf og fengju stöðu könnunarprófa þess í stað. Þá voru próf í 10. bekk færð yfir á haustið, þ.e. sett á sama tíma og 4. og 7. bekkur. Skólaárið 2016-2017 voru prófin gerð rafræn og í stað 10. bekkjar að hausti eru þau lögð fyrir 9. bekk að vori. Núverandi fyrirkomulag prófa er tilgreint í reglugerð.

Samræmdu könnunarprófin á Íslandi eru að mörgu leyti einstök. Ísland er eiginlega eina landið í Evrópu sem notar ekki samræmd próf til að ákveða hvaða skólar nemendur geta sótt um í og hvað möguleikar standa til boða. Í flestum löndum eru samræmd próf notuð til að leiðbeina nemendum um hvað nám henti þeim og hvaða tækifæri standi þeim til boða. Þetta er ekki raunin á Íslandi.

Við búum við opið menntakerfi að því leyti að nemendur geta komist inn í flesta framhaldsskóla og yfir 90% nemenda fá inngöngu í þann framhaldsskóla sem þeir velja í fyrsta vali að loknu grunnskólanámi. Eins komast flestir í háskóla ef þeir hafa lokið stúdentsprófi. Víða erlendis er þetta ekki svona og samræmd könnunarpróf notuð til að ákveða hvaða möguleikar standa nemendum til boða. Þegar prófin eru notuð í þessum tilgangi kallast þau „high stake“ próf eða hagsmunapróf og nær öll lönd í Evrópu eru með slíkt fyrirkomulag.

Þegar litið er til uppbyggingar, framsetningar og úrvinnslu prófa þá eru samræmd könnunarpróf á Íslandi áþekk prófum í öðrum löndum. Víða kallast prófin „samræmd próf“ (e. national tests) en ekki „samræmd könnunarpróf“, vegna þess að tilgangur þeirra er umfangsmeiri og þau markvisst notuð til að vera mælikvarði á gæði kennslu, árangur skóla og jafnvel sem mælikvarði á útdeilingu fjármagns.

Mörg lönd leggja samræmd könnunarpróf mun oftar fyrir og prófa úr fleiri námsgreinum en gert er hér á landi. Sem dæmi má nefna að í Noregi er prófað í 5., 8. og 9. bekk í lestri, stærðfræði og ensku. Í Danmörku er prófað í öllum árgöngum en mismunandi er á milli ára hvaða próf eru skyldupróf. Námsgreinar sem prófað er úr eru danska/lestur, stærðfræði, enska, landafræði, líffræði og eðlis-/efnafræði.

Rafrænt prófakerfi býður upp á þá möguleika að setja inn verkefni ásamt myndum, töflum og fleira þannig að unnt sé að halda utan um þau á skilgreindum stöðum í kerfinu. Í rafrænu prófakerfi er unnt að velja spurningar t.d. eftir námsgreinum og bekkjum og búa til próf.

Ýmis atriði þurfa að vera til staðar í rafrænu prófakerfi svo hægt sé að nota það með góðu móti fyrir samræmd könnunarpróf. Próf sem búið er til í rafrænu prófakerfi þarf að hafa valmyndir á íslensku og geta meðhöndlað íslenska stafi. Þá þarf að vera unnt að láta kerfið búa til prófkóða sem tengjast persónuauðkennum hvers próftaka. Það þarf að vera hægt að aðlaga próftöku að ólíkum tölvum og tækjum og hafa tengingu við alla skóla landsins. Birtingarmyndir fyrir nemendur þurfa að vera skýrar og falla vel á ólíka skjái. Það þarf að vera unnt að nota reiknivél og formúlublað inni í prófinu.

Nauðsynlegt er að veflás sé til staðar þannig að próftakar geti ekki farið á netið eða sótt önnur gögn meðan á fyrirlögn stendur. Kerfið þarf að halda utan um ólíka próftíma (innskráning á ólíkum tímum og klukku) og þarf að geyma bæði prófsvör og próftíma ef slökknar skyndilega á tölvu viðkomandi. Prófakerfið þarf að bjóða upp á að spurningar og svör séu lesin fyrir nemendur, þ.e. að hægt sé að setja inn hljóðskrár með upplestri svo hægt sé að bjóða upp á próf með slíku stuðningsúrræði fyrir þá nemendur sem það þurfa. Það þarf að vera unnt að hafa nokkur ólík próf á sama tíma (a-próf, b-próf og próf með stuðningsúrræði). Prófakerfið þarf að halda utan um svör allra nemenda við öllum prófatriðum og bjóða upp á örugga próffræðilega úrvinnslu á gögnum.

Kerfið þarf að geta haldið utan um kynningarpróf (æfingapróf) og forprófun prófatriða. Þá þarf prófakerfið að henta þeim sem eru með sjónskerðingu, þurfa lesinn texta og fleira. Síðast en ekki síst þarf prófakerfið að geta staðið undir álagi þegar um 4000 nemendur þreyta próf samtímis.

Menntamálastofnun hefur ekki haft þau aðföng sem þarf til að byggja upp og viðhalda sínu eigin rafræna prófakerfi og hefur stofnunin því þurft að leita til utanaðkomandi aðila með þá þjónustu. Því miður hafa ekki verið veittir fjármunir í nýtt rafrænt prófakerfi og því er eldra prófakerfi notað, sem þýðir að ekki er hægt að þróa prófin nægilega vel og nýta þau á fjölbreyttan hátt. Nágrannalönd okkar leggja um það bil 300 milljónir í sín prófakerfi á ári en kostnaður við rafræn prófakerfið á Íslandi er í kringum 20 - 30 milljónir á ári.

Öll prófverkefni eru samin af sérfræðingum stofnunarinnar (kennurum og próffræðingum) sem og starfandi kennurum. Þegar verkefni eru samin er horft til hæfniviðmiða aðalnámskrár fyrir hverja námsgrein.

Fyrir próf í íslensku og ensku þarf að skoða og velja texta sem hæfir aldri nemendanna, eftir því hvort um er að ræða próf fyrir 4. 7. eða 9. bekk. Textarnir þurfa að vera þess eðlis að hægt sé að semja ýmsar gerðir spurninga úr þeim svo sem að beita mismunandi hugtökum, nýta sér þekkingu og skilning á orðaforða, geta lesið á milli lína og túlkað efni texta.

Stærðfræðiverkefni skiptast í mismunandi efnisflokka eftir aldursstigum; reikning og aðgerðir, rúmfræði, algebru, tölur og talnaskilning og hlutföll og prósentur.

Þegar prófatriði hafa verið samin er farið yfir þau á fundi og atriðin löguð og bætt. Eftir það fara verkefni í forprófun þar sem þau eru lögð fyrir tiltekinn fjölda nemenda í skólum. Ef prófatriði stenst ekki próffræðilegar kröfur eftir forprófun er það lagfært fyrir aðra forprófun eða því hent. Enginn texti fer í próf sem ekki stenst kröfur um gæði prófatriða. Öll próf eru yfirlesin af prófahópi, sérfræðingum, prófarkalesara og reyndum kennurum sem starfa úti í skólunum. Almennt má segja að 10% þeirra prófatriða sem hafa verið samin eru notuð í endanlegu prófi. 

Í 3. gr. reglugerðar nr. 173/2017 um tilgang samræmdra könnunarprófa segir að niðurstöður prófa skulu nýttar við skipulag náms og kennslu nemenda að því marki sem kennarar eða skólastjórnendur telja gagnlegt og taka tillit til réttmætra óska nemenda og forsjáraðila þeirra um slíkt. Menntamálastofnun skal nýta niðurstöður prófa til að stuðla að umbótum og þróun í skóla­starfi.

Hér verða tekin nokkur dæmi um það hvernig niðurstöður könnunarprófanna eru nýttar til umbóta og þróunar á skólastarfi, bæði sjálfstætt og eins til að styðja aðra til að nota niðurstöður í þágu þróunar og umbóta.

Skólastjórar nota niðurstöður prófanna til að opna á samtal um þróun skólastarfs. Það er mismunandi hvernig og hversu mikið skólastjórar nota þær. Í könnunum hefur komið fram að nær allir skólastjórar landsins nýti niðurstöður prófanna.   

Kennarar hafa nýtt niðurstöður prófanna til að meta hvar nemendur standa í afmörkuðum þáttum námsgreina og námsþátta og til að ígrunda skólastarf. Ekki hefur verið gerð nýleg athugun á því hvernig og í hvaða umfangi kennarar nýta sér niðurstöðurnar.

Niðurstöður hafa verið nýttar til stuðnings við próf og matstæki á vegum Menntamálastofnunar, til dæmis verkfæri í Lesferli, aðgangsprófi fyrir háskólastig, próf fyrir framhaldsskóla og í önnur matstæki sem skólar hafa verið að nota.

Starfsmenn sem sinna ytra mati skóla nýta niðurstöður í samstarfi við skóla og sveitarfélög. Gerð er reglulega í úttekt á skólum, sbr. lög og reglugerð um slíkt. Í samvinnu við sveitarfélög og viðkomandi skóla eru niðurstöður prófanna nýttar til að meta stöðu mála og eiga ígrundaða samræðu um skólaþróun og umbætur.

Menntamálastofnun hefur lagt áherslu á að samræmd könnunarpróf séu notuð sem afmarkað tæki til að styðja við námsmat, kennsluhætti og íhlutun fyrir nemendur. Þessi áhersla og sýn á uppbyggilega notkun prófanna í þágu nemenda hefur birst með ýmsu móti. Haldnir hafa verið fundir, fyrirlestrar á Menntakviku, opnir dagar hjá Menntmálastofnun, fyrirlestrar fyrir fræðslustjóra/skólastjóra/kennara og fleira. Haldnir hafa verið opnir fundir með kennurum þar sem farið var yfir gerð samræmdra könnunarprófa, innihald þeirra og vinnu með niðurstöður þeirra, í því skyni að niðurstöður prófanna yrðu nýtar til að þróa skólastarf á uppbyggilegan hátt.

Þessu til viðbótar var árið 2018 byrjað að nota kynningarpróf í þeim tilgangi að gera þau aðgengilegri fyrir nemendur og aðra aðila skólasamfélagsins, m.a. til að sýna betur innhald prófanna og hvaða nýtingarmöguleikar væru fyrir hendi. Kynningarprófum er ekki ætlað að hjálpa til við notkun á niðurstöðum en meira til að styðja við þróun á skólastarfi.

Upplýsingar er lúta að framtíðarhorfum um árangur nemenda hafa verið unnar út frá niðurstöðum og hafa verið sendar skólum. 

Upplýsingar um niðurstöður eru gerðar aðgengilegar fyrir stjórnsýslu ríkis og sveitarfélaga og almenning með opnum gagnagrunni sem finna má á vef Menntamálastofnunar. Þessi grunnur, með niðurstöðum prófanna, er mikið notaður af skólastjórnendum, kennurum, sveitarstjórnarfólki, fræðimönnum og öðrum til að greina stöðu mála og skapa grunn að þróun. Birting þessara gagna fer eftir reglugerð um könnunarprófin.

Starfsmenn Menntamálastofnunar aðstoða reglulega stjórnendur einstakra skóla við að nálgast upplýsingar sem nýtast þeim í starfi skólans. Við fáum erindi þar sem skólastjórar biðja um leiðsögn og aðstoð vegna túlkunar á niðurstöðum prófanna, nýtingu þeirra eða ígrundun um framhald. Þá er skólastjórum veittur sérstakur aðgangur gegnum kerfi sem kallast Skólagátt og þar eru ítarlegri þættir úr niðurstöðum prófanna settir fram, m.a. hvernig einstökum nemendum gekk, hvernig skólanum gekk í einstökum námsþáttum eða námsgreinum og samanburður skólans við meðaltal á landsvísu. Þessi gögn nota skólastjórar mikið og fram hefur komið hjá þeim að þeir noti gögnin til að eiga samtal og ígrundun með kennurum um stöðu mála og kennsluhætti innan skóla.

Síðustu tvö ár hefur Menntamálastofnun gert bragarbót á því hvernig framkvæmd samræmdra könnunarprófa er sett fram, m.a. með reglulegum skýrslum um prófin, framkvæmdina og stöðumat frá skólastjórnendum. Skýrslur þessar hafa verið birtar á heimasíðu Menntmálastofnunar. Hér má sjá eina skýrslu um samræmd könnunarpróf í 4. og 7. bekk haustið 2019 og skýrslu um samræmd könnunarpróf í 9. bekk vorið 2019.  Í seinni skýrslunni, sjá blaðsíðu 27, er m.a. spurt um nýtingu á niðurstöðum prófanna.

Stjórnsýsla ríkis og sveitarfélaga nýtir þessar upplýsingar í mörgum tilvikum og almenningur nýtir þær einnig. Í sumum tilvikum hefur verið um að ræða samstarfsverkefni Menntamálastofnunar og sveitarfélaga, t.d. um mat á árangri nemenda í skólum. Þá eru niðurstöður prófanna nýttar af fræðslunefndum sveitarfélaga, sem unnt er að sjá í fundargerðum fræðslunefnda, og stundum er leitað aðstoðar til Menntamálastofnunar vegna þessa.

Niðurstöður hafa verið afhentar rannsakendum í íslenskum háskólum vegna rannsóknarverkefna á þeirra vegum. Í þessum tilvikum eru dulkóðuð gögn, þar sem rannsakandi hefur ekki aðgang að persónugreinanlegum upplýsingum, notuð til að skoða samhengi milli ýmissa þátta.

Niðurstöður samræmdra könnunarprófa hafa verið nýttar af ráðuneytinu, m.a. vegna mats á stöðu ákveðinna námsþátta og námsgreina. Enn fremur hafa þær verið nýttar við stefnumótun og tillögugerð. Nýlegt dæmi er skýrsla um Framtíðarstefnu um samræmt námsmat. Í þeirri vinnu unnu aðilar skólasamfélagsins með marga þætti samræmdra könnunarprófa, m.a. niðurstöður þeirra, og skólaþróun/umbætur almennt. Þá hafa niðurstöður samræmdra könnunarprófa verið nýttar við gerð árangursmælikvarða, t.d. í fjármálaáætlun á vegum ríkisins.

Niðurstöður samræmdra könnunarprófa hafa verið nýttar í ýmsa vinnu á vegum annarra aðila, til dæmis í þróun en einnig til að byggja grunn að mati á velferð barna. Dæmi er um að Landlæknir hafi fengið aðgang að ópersónugreinanlegum niðurstöðum, að niðurstöður hafi verið nýttar í vísitölu félagslegra framfara og fleira.

Rétt er að skoða vel tilgang þess að nota gögn og mikilvægt að gera það með uppbyggilegum og umbótamiðuðum hætti. Leyfum okkur að benda á grein Jóns Torfa Jónassonar (2019).

Menntamálastofnun hefur reynt af fremsta megni, eftir því sem aðstæður og fjármagn leyfir, að nýta niðurstöður prófanna í þágu umbóta og þróunar á skólastarfi. Alveg eins og fræðin um skólaþróun og umbótamiðað skólastarf gefa til kynna er þetta krefjandi verkefni og mikilvægt að velferð nemandans sé alltaf í forgrunni í öllu okkar starfi.  

 

 

Á heimasíðu Menntamálastofnunar, undir „samræmd próf“ eru „Leiðbeiningar um framkvæmd“. Þar má sjá hvernig sótt er um stuðningsúrræði og undanþágur. Ennfremur er þar tilvísun í upplýsingar um hvað felst í stuðningsúrræðum og undanþágum. Einnig eru þar eyðublöð vegna þessa.

Mikilvægt er að virða tímamörk og passa að umsóknarfrestur um stuðningsúrræði og undanþágur sé ekki runninn út. Menntamálastofnun þarf að undirbúa prófin, útbúa prófkóða og fara eftir stjórnsýslulögum og þess vegna eru ákveðin tímamörk á umsóknum. Nemendur og forsjáraðilar ræða við kennara eða skólastjórnanda um stuðningsúrræði og undanþágur. Það er síðan skólinn sem skráir stuðningsúrræði nemandans inn í rafrænt kerfi sem kallast Skólagátt. Þannig hefur fyrirkomulag á umsóknum um stuðningsúrræði og undanþágur verið einfaldað. Menntamálastofnun fær engin trúnaðargögn um nemendur, þeim er haldið til haga í skóla nemandans.

Nemendur, forsjáraðilar, kennarar og aðrir eiga kost á að þreyta kynningarpróf í fullri lengd, sem eru aðgengileg á heimasíðu Menntamálastofnunar. Með þeim geta áhugasamir kynnst prófakerfinu og æft sig á rafrænu prófi. Tilgangur kynningarprófanna er að sýna dæmi um spurningar og kynna prófakerfið en ekki að undirbúa nemendur efnislega fyrir prófin. Á heimasíðunni eru einnig ýmsar hagnýtar upplýsingar varðandi prófin, undirbúning og framkvæmd.

Hægt er að æfa sig í kynningarprófunum með hljóðskrám. Í kynningarprófunum fylgir hljóðskrá fyrsta lestexta og spurningum í íslensku og ensku. Í stærðfræði fylgir hljóðskrá í fyrstu 10 dæmunum. 

Á heimasíðu Menntamálastofnunar eru greinargóðar upplýsingar um prófin, framkvæmd þeirra og hvernig þau eru sett upp. Í samráði við nemendur, forsjáraðila, kennara og skólastjórnendur er verið að breyta og bæta við upplýsingum.

Við bendum sérstaklega á „Leiðbeiningar um framkvæmd“ en þar má finna góðar upplýsingar um prófin og framkvæmdina, t.d. um próftíma, hjálpartæki, stuðningsúrræði, kröfur á tölvubúnað og ýmislegt fleira. Ennfremur er gagnlegt að skoða viðbragðsáætlanir, gátlista og fleira.   Finna má „Leiðbeiningar um framkvæmd“ á heimasíðu Menntamálastofnunar en þá er smellt á „próf og mat“ og „samræmd könnunarpróf“.

Fyrir 4. og 7. bekk.

Notkun vasareikna er heimil í hluta stærðfræðiprófa í 4. og 7. bekk. Athugið að prófið skiptist í tvo hluta, án og með vasareiknis.
Nemendur mega mæta með eigin vasareikna í próf eða nýta vasareikni sem skólinn útvegar þeim. Þeir geta líka notað vasareikni sem er innbyggður í prófakerfinu.
Þess skal gætt að símar séu ekki nýttir í þessum tilgangi.
Nota má forritanlega vasareikna með því skilyrði að þeir séu endurræstir bæði fyrir og eftir próf. 

Fyrir 9. bekk.

Notkun vasareikna er heimil í öllu prófinu í 9. bekk. Prófinu er EKKI skipt í hluta þar sem reiknivélar eru ýmist heimilar eða ekki.
Forritanlegir vasareiknar eru heimilir, svo fremi sem vasareiknirinn er endurræstur fyrir og eftir prófið.
Ekki er sérstaklega merkt við prófatriði eða dæmi þar sem nota þarf vasareiknirinn við lausn þeirra. Breytilegt er eftir nemendum hve oft og í hvaða prófatriðum þeir kjósa að nota hann.

Skólar eiga kost á að dreifa próftöku nemenda yfir daginn svo framarlega sem þeir hefji próftöku á tímabilinu 8:00 til 14:00. Skólastjóri ákveður hvenær próf hefjast á prófdögum. Til að koma í veg fyrir mikið álag á netkerfi skólans og prófakerfið eru skólar hvattir til að láta nemendur hefja próftöku með jöfnu millibili. Ekki er talið ráðlegt að allir nemendur skrái sig inn í próf á sama augnablikinu heldur láta líða nokkrar mínútur milli innskráningar nemenda, þ.e. láta nemendur skrá sig inn í smærri hópum í einu.

Skólar eiga kost á að halda tvær próflotur hvern prófdag ef þörf er á að skipta nemendahópnum upp. Hefst þá fyrri lota á tímabilinu 8:00 til 10:00 og hefst sú síðari að henni lokinni. Henti þessar tímasetningar illa geta skólastjórnendur ákveðið að hefja próf fyrr eða síðar.

Rafræna prófakerfið heldur utan um próftíma og lokast prófið sjálfkrafa þegar tíminn er liðinn. Nemendur geta fylgst með hvað próftíma líður á klukku í vinnustiku. Ef tölva slekkur á sér í próftíma eða nemandi dettur út úr prófi (rafmagnsleysi eða annað) þá stöðvast próftíminn sjálfkrafa.

Nemendur geta skráð sig út úr prófinu og sent það inn án þess að svara öllum spurningum. Til að nemendur skrái sig ekki óvart út úr prófi eru tvö stig í útskráningarferlinu. 

Samræmd könnunarpróf eru lögð fyrir í nokkrum hliðstæðum prófútgáfum. Prófin innihalda sambærileg prófverkefni að lengd, þyngd og inntaki, ásamt því að hluti prófverkefna skarast milli prófanna. Nemendur fá því sambærileg próf en blæbrigða munur getur verið á spurningum. Prófatriðin reyna á sömu færni en svipgerð þeirra er ólík. Dæmi um hliðstæð prófatriði:

Atriði A: 4 x 3 = 12

Atriði B: 3 x 5 = 15

Stundum er búin til ný útgáfa af prófi sem er eins að öllu leyti nema að um ræðir próf fyrir nemendur með stuðningsúrræði. 

Það er ekki einfalt svar við þessu og sjónarmið eru mjög ólík.

Segja má að hver nemandi fari í samræmd könnunarpróf í þrjú skipti (samtals sjö próf ) á allri sinni skólagöngu. Nemendur fara í próf í íslensku, stærðfræði og ensku. Til dæmis fara nemendur þrisvar í próf í íslensku, þ.e. í 4., 7. og 9. bekk. Heildartími hvers nemanda í íslenskuprófi er að meðaltali rúmir þrír klukkutímar á allri sinni skólagöngu, en hver nemandi er um það bil klukkutíma að meðaltali í hverju prófi.

Þannig er próftími samræmdra könnunarprófa ekki mikill miðað við heildartíma nemenda í skóla og í raun merkilegt hversu mikla athygli samræmd próf fá miðað við annað námsmat.

Það er álitið að það sé mikilvægt fyrir nemendur, forsjáraðila, kennara og aðra að fá endurgjöf á nám nemenda og upplýsingar um hvernig námið gengur. Það skiptir miklu máli fyrir nemanda, velferð hans og framtíð að hann fái góða menntun og tryggt sé að gæði skólastarfs séu mikil. Ennfremur fara miklir fjármunir í menntun og það þykir mikilvægt að fræðslustjórar, fulltrúar í sveitarstjórn og ráðuneytið fái einhverjar samanburðarhæfar upplýsingar um hvernig skólastarfið gengur. Þannig eiga skólar, sveitarfélög, Menntamálastofnun og fleiri aðilar að nýta niðurstöður prófa til að stuðla að umbótum og þróun í skólastarfi.

Almennt eru gæði samræmdra prófa mikil og allar rannsóknir sem hafa verið gerðar á prófunum sína að þau eru réttmæt, áreiðanleg og ná mjög vel að meta hæfni nemenda í ákveðnum námsþáttum.

Samræmd könnunarpróf eru flókin og oft er umræða um þau ósanngjörn. Til dæmis eru einstakar spurningar teknar fyrir ef ein innsláttar- / stafsetningarvilla læðist þar inn en ekki heildstæð eða fræðileg athugun gerð á gæðum. Stundum er sagt að það sé „gildra“ í spurningu eða verkefni á sama tíma og reyndir kennarar segja að spurningin sé mjög góð og 90% nemenda svara henni rétt í prófinu. 

Stundum er látið að því liggja að samræmd próf eigi að meta allt skólastarf og þau séu léleg því þau meti ekki öll hæfnimarkmið aðalnámskrár. Í lögum er kveðið á um að niðurstöður samræmdra prófa eigi að vera opinberar en því miður eru þær upplýsingar stundum notaðar á ósanngjarnan hátt, t.d. til að dæma heilan skóla eða sveitarfélag. Þetta er ekki sú umbótamiðaða áhersla sem á að vera til staðar og alltaf ljóst að samræmd próf meta mjög afmarkaða þætti skólastarfs en getur ekki verið heildarmat á skóla eða árangri kennslu. Þá er líka ljóst að þessi próf eiga að athuga, eftir því sem kostur er, að hvaða marki hæfniviðmiðum aðalnámskrár í viðkomandi námsgrein eða námsþáttum hefur verið náð. (Sjá 3. gr. reglugerðar) 

Samræmd könnunarpróf hafa verið gagnrýnd fyrir það að stýra kennslu (afturvirk áhrif) og stjórna þeim áherslum sem eru í kennslunni. Þetta er réttmæt gagnrýni og ljóst að prófin hafa áhrif á það sem er kennt og hvernig. Hins vegar hefur þetta verið að breytast síðustu ár þar sem prófin eru ekki lengur í 10. bekk og þau eru ekki hluti af inntöku nemenda í framhaldsskóla. Þau hafa fengið skýrara hlutverk sem könnunarpróf og nær allir skólastjórendur segjast nota niðurstöður prófanna sem endurgjöf á starfsemi skólans og til að bæta skólastarf.

Sumir hafa bent á að ytra námsmat, til dæmis samræmd könnunarpróf, dragi úr faglegri ábyrgð kennara og sé ekki til þess fallið að treysta þeim í störfum sínum og valdefla. Bent hefur verið á að kennarar séu fullfærir um að sinna námsmati og ekki sé þörf fyrir ytra eftirlit með störfum þeirra. Þá er sagt að slíkt lokamat (e. summative assessment) styðji ekki nægilega við kennsluaðferðir og sé ekki nógu uppbyggileg endurgjöf fyrir nemandann heldur sé farsælla að nota námsmat í formi leiðsagnarmats, þar sem nemandinn sjálfur sé virkari í eigin námi og námsferli.

Í hreinskilni sagt þá eru sjónarmiðin mörg og erfitt að svara ofangreindri spurningu á sanngjarnan hátt. Það hefur verið kröftug umræða um samræmt námsmat frá síðasta áratugi og henni er ekki lokið. Almenn þróun prófamála í Evrópu er hins vegar á þann veg að styðjast við fleiri form námsmats og blanda þeim meira saman, t.a.m. leiðsagnarmati og lokamati. Slík blöndun á námsmati hefur verið að færast í aukanna, með mun fjölbreyttari hætti en áður. Ennfremur er ljóst að aðalnámskrár hafa verið að breytast í þá veru að á leggja mun meiri áherslu á hæfni nemenda og virkni hans í námi, sem ekki er alltaf einfalt að meta með „gömlu“ aðferðunum í námsmati.